De discussie over Zwarte Piet is opnieuw springlevend. Winnen de commerciële belangen het van het recht op vrije meningsuiting? Bij de aankomst van Sinterklaas in Nederland wilden enkele kunstenaars, onder wie performer Quinsy Gario, hun gevoelens over het Sinterklaasfeest uiten. Ze voerden bij de intocht van de Goedheiligman in Dordrecht met een t-shirt met de opdruk ‘Zwarte Piet is racisme’ een stil protest omdat ze zich gekwetst voelen door het fenomeen Zwarte Piet. De actievoerders, twee mannen en twee vrouwen, hadden een meegenomen spandoek niet ontrold maar werden toch door de politie opgepakt. In Nieuwsuur zei Gario drie dagen later dat Zwarte Piet dateert uit een tijd dat het racistisch bedoeld was. De traditie is in 1850 (ten tijde van de slavernij) bedacht door de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman. ‘De enige knechten die je toen had waren slaven.’ Schenkman is de vader van het hedendaagse kinderfeest, maar hij gaf Sinterklaas’ zwarte helper destijds geen naam.
De politie had de vier demonstranten eerder op de dag al gewaarschuwd om de intocht van Sinterklaas niet te verstoren. Toen agenten de groep weer tegenkwamen, verzochten ze de actievoerders weg te gaan. Quinsy Gario wees op de vrijheid van meningsuiting en zei dat hij het recht had om te demonsteren. Zijn arrestatie werd gefilmd door een toeschouwer. Te zien is hoe drie agenten Gario tegen de grond drukken en wegslepen. Hij werd hardhandig in de boeien geslagen. Ook zijn kompanen werden opgepakt. ‘Het spandoek stond opgerold naast ons, toen we werden omsingeld door vier of vijf agenten. Opeens begon eentje te duwen en voor we het wisten zaten ze met hun knieën op ons hoofd en nek, ik kreeg knietjes tegen m’n onderrug en pepperspray in m’n ogen. Het liep helemaal uit de hand’. Volgens omstanders werden de demonstranten hardhandig gearresteerd. Na verhoor op het politiebureau werden ze zonder proces-verbaal weer vrijgelaten. Uit de vele reacties op de sociale media blijkt dat de leus Zwarte Piet is racisme breed wordt gedragen. Wetenschappers en burgers uit het buitenland, o.a. de VS scharen zich achter het protest.
Antropologisch onderzoek
Voor de politie ingreep, zag het protest er zo uit.
Nederlanders van Surinaamse en Antilliaanse afkomst hebben niks tegen het Sinterklaasfeest, maar wel tegen Zwarte Piet. Dat blijkt uit antropologisch onderzoek van de Deense studente Siri Venning. Zij werkt sinds augustus aan haar masterscriptie over het fenomeen Zwarte Piet. Veel Caribische Nederlanders worden dezer dagen herinnerd aan de slavernij en de tijd vlak erna waarin er nog veel racisme heerste. De Nederlandse ‘witte’ vrienden van Venning zeiden haar dat zij zich als buitenstaander maar beter niet met het volksfeest moest bemoeien.
De Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders storen zich vooral aan het feit dat hun bezwaren niet worden gehoord, blijkt uit de interviews tot nu toe van de onderzoekster uit Kopenhagen. ‘Ze vinden het verdrietig dat hij als het stuntelige hulpje wordt afgebeeld met een vet Surinaams accent. En helemaal omdat hij volgens een stereotype koloniaal beeld zwart is geschminkt met rode lippen en een afro-pruik’, aldus Venning. Zangeres Giovanca kan erover meepraten. Ze vertelde in de talkshow Jinek dat ze zelf wel eens door haar donkere huidskleur voor Zwarte Piet is uitgemaakt. ‘Ik kan wel een beetje begrijpen waarom mensen er kwaad om worden. Ik heb wel eens meegemaakt dat kleine kinderen een gekleurd persoon zien als Zwarte Piet. Je hebt er niet altijd zin in dat ze dat keihard in de supermarkt roepen.’
Regenboogpieten
In 2006 experimenteerde de publieke omroep bij de intocht van Sinterklaas met politiek correct gekleurde Pieten. 
Naast de traditionele Zwarte Pieten had Sinterklaas gele, rode, groene, witte en blauwe knechten. Dat kwam omdat Piet van kleur verschoot toen Pakjesboot 12 door de regenboog voer. De kritiek was niet van de lucht over deze toverbaloplossing. Veel kijkers reageerden fel en zeiden dat de publieke omroep met gekleurde Pieten een jarenlange Nederlandse traditie vakkundig om zeep hielp. De toenmalige NPS trok zich de massale kritiek aan en de ‘regenboogpieten’ werden weer ingeruild voor de vertrouwde Zwarte Piet.
In 2008 kreeg het Van Abbemuseum in Eindhoven veel boze e-mails en telefoontjes, waaronder bedreigingen, omdat twee “buitenlandse” kunstenaars een mars voor de afschaffing van Zwarte Piet wilden houden. De Zweedse Petra Bauer en Duitse Annette Krauss hadden zich verbaasd over de typisch Nederlandse traditie. Ze wilden de discussie over mogelijk racisme dat aan de basis ervan ligt, heropenen.
De protestmars werd na overleg tussen museum en politie afgelast. Het museum was zeer geschokt door ‘het extreme negativisme en het dreigende geweld’ in de reacties op de aankondiging van de mars.
Volgens onderzoekster Venning is het Sinterklaasfeest zoals het nu wordt gevierd, feitelijk pas 65 jaar oud. Zij verbaast zich over het gebrek aan historische kennis van veel (‘witte’) Nederlanders. ‘De Sint werd pas na de Tweede Wereldoorlog tijdens de Amsterdamse intocht vergezeld door een heleboel Pieten. Hiervoor ging hij altijd met één (naamloze) knecht op pad.’ De onderzoekster noemt het intrigerend dat het gezellige Hollandse kinderfeest tegelijkertijd ook kwetsend kan zijn.
Icif Coelingh
– redactie/PR, Kosmopolis Utrecht
