Op 28 september gaf Isabel Wilkerson op het Centre for the Humanities een lezing. Deze winnares van de Pulitzer Prize en momenteel professor in Boston was hier op uitnodiging van de ambassade van de Verenigde Saten en Kosmopolis Utrecht.
Door Carmelita Serkei
– bezoeker lezing
De zaal was goed gevuld, met onder andere een twintigtal studenten van de School voor Journalistiek. Nancy Jouwe van Kosmopolis Utrecht had de docenten van de SvJ overtuigd van nut en noodzaak van hun aanwezigheid.
Isabel Wilkerson begon met een inhoudelijke uiteenzetting over de Great Migration van de overwegend zuidelijke slavenstaten naar de noordelijke ‘vrije’ staten. The Great Migration in het Amerika van de 20ste eeuw speelde zich, anders dan de voorafgaande slaveninvoer en de immigratie vanuit Europa, binnen de grenzen af.
Indrukwekkend was haar beschrijving van de slaventijd waarin van menselijkheid geen sprake was en slaven puur als handelswaar gezien werden. Slaven waren nodig om de onontgonnen landbouwgebieden in het hete Zuiden tot ontwikkeling te brengen (katoen, rijst, suiker, tabak). In feite draaide de hele zuidelijke economie op de uitbuiting van slaven. De afschaffing van de slavernij in 1861 was voor de plantage eigenaren daarom een bedreiging van alles wat ze hadden, van hun hele bestaan. Om hun economisch systeem niet ineen te laten storten, werd het systeem van de ‘sharecroppers’ingevoerd. De ex-slaven moesten onbetaald op het land werken om er te mogen blijven wonen. Er ontstond een soort kastesysteem dat ervoor zorgde dat mensen niet weg konden gaan, zich niet konden ontwikkelen, met absurde regels om ze onder controle te houden en harde straffen op overtreding. In feite kon elke witte op elk moment besluiten om een zwarte te doden.
De Eerste Wereldoorlog werd een belangrijk sleutelmoment. Door de oorlog stokte de immigratie vanuit Europa en gingen zelfs mensen terug om mee te vechten. De Industriële Revolutie was in volle gang. Fabrieken in het Noorden hadden arbeiders nodig en die ging men rekruteren onder de zwarten in het Zuiden. De Zuiderlingen deden er alles aan om het vertrek van de zwarten fysiek te ontmoedigen, maar konden het uiteindelijk niet voorkomen.
Het noorden “Needed the workers, but didn’t want the people”; de woon- en arbeidsomstandigheden waren in het noorden barbaars. Ondanks het racisme in het Noorden ging de migratie tot aan het midden van de jaren 70 door. De opkomst van de Civil Rights Movement, met aandacht en strijd voor gelijke rechten van zwarten bracht verbeteringen in het Zuiden. Dit leidde tot een stop en uiteindelijk zelfs tot remigratie van de kinderen van de zuidelijke migranten.
De Great Migration bood zwarte kinderen eindelijk de gelegenheid om zich te ontwikkelen. Om te leren lezen en schrijven, om een muziekinstrument te bespelen. Jazz kon zo ontstaan met grote mensen als Miles Dives, Thelonius Monk, John Coltrane. Ook Nobelprijswinnares Toni Morrison is een eerste generatie kind van migranten. Zo kort geleden is het.
‘The Warmth of the other Suns’ is bewust opgebouwd rond drie hoofdpersonen van verschillende leeftijden; elk uit een andere periode van de migratie. Hiermee wil Wilkerson (h)erkenning van de ervaringen van de migranten en verbinding “connect from heart to heart’ bevorderen.
Tijdens de discussie werd duidelijk hoe Wilkerson ‘feitelijkheid’ inzet om acceptatie bij een breed cultureel divers publiek te bewerkstelligen. Het woord ‘racism’, naar haar mening een politiek woord, komt daarom in het boek niet voor. De lezer moet zelf conclusies trekken “the actions speak for themselves’. Wilkerson geeft aan dat juist door de feitelijke en gepersonaliseerde benadering zowel zwarte als witte lezers zich kunnen identificeren. Er blijkt in de Verenigde Staten een grote bereidheid om de geschiedenis te kennen en te begrijpen. Bovendien blijkt het boek een katalysator voor gesprekken binnen de zwarte gemeenschap over de verschrikkelijke omstandigheden waaronder zwarten voor hun vertrek uit het zuiden moesten leven. Hier werd uit schaamte niet over gesproken. Wilkerson vindt het belangrijk om te benadrukken dat de Great Migration het eerste moment was waarop de zwarten keuzes hadden. Door er niet over te praten en niet te erkennen dat ze een bewuste keuze hadden gemaakt om te migreren kon de schaamte blijven overheersen. Daarmee werden de moed en de eigen kracht van de zwarten niet gewaardeerd.
Hoewel de zaal onder de indruk was van de lezing werd het toch als een gemis ervaren dat een gesprek over verschillende perspectieven van wit en zwart en over racisme met Wilkerson niet mogelijk was. Was hier sprake van een cultuurverschil tussen de Verenigde Staten en haar cultureel diverse Nederlandse publiek. Of is een dergelijk gesprek wel mogelijk maar binnen een minder publieke setting? De lezing nodigde in ieder geval uit tot een geanimeerde discussie achteraf. Ik ben ook benieuwd naar de reacties van de studenten.
De lezing is hier te bekijken.
# NTR-serie ‘De Slavernij’ is momenteel op tv te zien.
# Zie ook Twitter over NTR-serie
# Voorbeeld muziekinvloeden: Martha Reeves and the Vandellas
